Zabijanie narodzonych

G. E. M. Anscombe: Mr. Truman's Degree, in: The Collected Philosophical Papers of G. E. M. Anscombe, vol. III, Ethics, Religion and Politics, Blackwell, Oxford: 1981, 62-71.

U większości przeciwników legalnej aborcji zawsze zastanawiał mnie rodzaj moralnej niekonsekwencji. Rozumiem, że jeśli płód ma taki sam status moralny jak dorosły człowiek, to aborcja jest morderstwem. Rozumiem, że w takim wypadku należy to potępiać i karać prawnie. Nie rozumiem tylko, że często tak bardzo jak zajmuje tych ludzi walka z tzw. zabijaniem nienarodzonych, tak bardzo nie interesują ich przypadki zabijania niewinnych ludzi już po ich narodzeniu.

Żeby przybliżyć, o co mi chodzi, krótka historia chlubnego wyjątku od tej reguły. Bohaterką będzie Elizabeth Anscombe, jedna z bardziej, jak mi się wydaje, istotnych filozofów XX w., ale także fundamentalistyczna katoliczka. Jak to z fundamentalistycznymi katolikami bywa, Anscombe sporo czasu poświęcała na walkę z prawem do aborcji, i to nie tylko walkę słowem – kilka razy aresztowano ją za pikietowanie pod kliniką. Ale też, kiedy w 1956 ktoś w Oksfordzie wpadł na pomysł, żeby przyznać doktorat honoris causa Harry’emu Trumanowi, urządziła protest twierdząc, że jakby trochę nie wypada przyznawać doktoratu zbrodniarzowi odpowiedzialnemu za śmierć jakichś dwustu tysięcy cywilów w Hiroszimie i Nagasaki (do czego można by jeszcze dodać inne zbrodnie, np. bombardowanie Tokio, gdzie celowo zabito jeszcze więcej cywilów, ale zrobiono to w konwencjonalny sposób, więc mało kto o tym pamięta).

Żeby było jasne – Anscombe nie była żadną pacyfistką. Jej poglądy na moralność wojny były całkiem konserwatywne: uważała np., że w porządku jest przymusowe powoływanie rekrutów i posyłanie ich na wojnę i że sprawiedliwa wojna wcale nie musi być wojną obronną. Jaką by się jednak nie było wojenną konserwatystką, nie da się przypadku Hiroszimy i Nagasaki uznać za coś innego niż gigantyczną zbrodnię wojenną, za którą powinno się Trumana postawić przed odpowiednim trybunałem, a nie przyznawać honoris causa.

Anscombe była w swoim proteście prawie sama, ze znanych filozofów poprała ją podobno tylko Philippa Foot. Ostatecznie doktorat oczywiście przyznano. Jak można przeczytać w Miami Daily News z 20. czerwca 1956, podczas czytania w Oksfordzie mowy pochwalnej na swoją cześć, były prezydent Truman rozpłakał się ze wzruszenia.

Myliłby się ten, kto by myślał, że dzisiaj brakuje takich Trumanów, czynnych czy emerytowanych. Trwa np. w najlepsze eskalowana przez prezydenta Obamę kampania zabijania ludzi za pomocą bezzałogowych samolotów w Afganistanie, Pakistanie, Jemenie i Somalii. W samym Pakistanie od 2004 zabito w ten sposób jakieś 2-4 tysięcy osób, z czego niewinnych ludzi trafionych przez pomyłkę było – według różnych szacunków – od ok. 300 do ok. 900. Do tego ci zabijani zgodnie z planem to ludzie uznani za „bojowników” (militants), albo za podejrzanych o bycie bojownikami na podstawie widzimisię CIA; nie ma sposobu, żeby sprawdzić, czy rzeczywiście w jakikolwiek sposób bojowali, lub czy choćby są dobre powody, żeby ich o to podejrzewać.

Ktoś może powiedzieć, że problem dronów to i tak nie to samo co problem aborcji: w pierwszym przypadku śmierć niewinnych ludzi jest tylko skutkiem ubocznym, a w drugim celem. W pewnym momencie trudno jednak brać na poważnie usprawiedliwienie „zabijamy ich tylko przez pomyłkę, albo przy okazji”. Jak pisze Anscombe (moje tłumaczenie):

Może nie być możliwe wzięcie na cel rzeczy (lub ludzi), które chce się zniszczyć; może być możliwe tylko ich zaatakowanie w sytuacji, kiedy obiektem ataku jest też duża liczba niewinnych ludzi. Wtedy nie można powiedzieć, że zginęli oni przypadkiem. Takie działanie jest już morderstwem.

„Ale gdzie narysować granicę? Nie da się narysować wyraźnej granicy.” To popularny i niepoważny argument przeciwko wytyczaniu jakichkolwiek granic. Może to być trudne i na pewno istnieją problematyczne przypadki. Popadliśmy jednak w zwyczaj niewytyczania żadnych granic i wymyślania usprawiedliwień, które niezależny umysł może traktować tylko jako kiepski żart. Gdziekolwiek leży granica, pewne rzeczy znajdują się z pewnością po jednej lub drugiej jej stronie.

Powiedzmy, że jakiś przeciwnik aborcji ma jednak szczere wątpliwości, po której stronie granicy umieścić przypadek dronów (pomijam tu kwestię łamania międzynarodowego prawa i amerykańskiej konstytucji, kwestię terroryzowania ludności żyjącej na terenach objętych atakami czy ogólny bandytyzm i przeciwskuteczność tych metod; chodzi mi tylko o samo zabijanie niewinnych ludzi). Znajdą się przypadki, przy których nikt zdrowy na umyśle nie powinien mieć wątpliwości, która to strona granicy.

W roku 1997 prezydent Kwaśniewski odznaczył Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej jednego z największych zbrodniarzy wojennych po II wojnie światowej, odpowiedzialnego za śmierć nikt dokładnie nie wie ilu setek tysięcy cywilów w samej Kambodży (do czego dochodzą zbrodnie w Wietnamie, Laosie, Timorze Wschodnim, Chile, Bangladeszu i na Cyprze). Chciałbym się mylić, ale zdaje się, że żaden obrońca życia wtedy nie protestował.

I nawet to nie jest jeszcze wcale skrajny przykład podwójnych standardów ruchu pro-life. Zdarza się, że jego przedstawiciele odlatują w otwarte chwalenie morderców.

W 1999 dość głośno było o trzech katolickich obrońcach życia: Marku Jurku, Michale Kamińskim i Tomaszu Wołku, którzy wyruszyli złożyć hołd i wręczyć ryngraf z Maryją Augusto Pinochetowi – dyktatorowi, który wymordował kilka tysięcy swoich przeciwników politycznych. Po powrocie z tej sympatycznej wizyty Marek Jurek zasłynął m. in. próbą wpisania zakazu aborcji do konstytucji. Trzeba przyznać, że brzmi to wszystko sensownie: za zabijanie nienarodzonych do 3 lub 8 lat pozbawienia wolności, za zabijanie narodzonych – ryngraf z Maryją.

Inny przykład: niedawno profesor Ryszard Legutko, również zdeklarowany katolik i obrońca życia od momentu poczęcia, napisał laurkę Ronaldowi Reaganowi pt. „Czekam na polskiego Ronalda Reagana”. Katolik i obrońca życia wyczekuje polskiego odpowiednika kogoś, kto organizował, finansował, szkolił i zbroił oddziały, które w Nikaragui i Salwadorze wymordowały kilka tysięcy bezbronnych ludzi, w tym wielu katolickich księży. Nie wiem, czy nauka będzie kiedykolwiek w stanie poznać procesy, które zachodzą w mózgu człowieka piszącego takie rzeczy.

Nie chcę tu robić wrażenia, że problem podwójnych standardów to tylko problem ruchu pro-life. Niektóre z wyżej wymienionych zbrodni nie ruszają nie tylko tzw. obrońców życia, one w naszej szerokości geograficznej mało kogo w ogóle ruszają. Nie chcę też powiedzieć, że tzw. obrońcy życia wymyślają sobie jakieś dziwne usprawiedliwienia dla tych zbrodni – nie licząc przypadków patologicznych typu Marek Jurek, generalnie najwidoczniej nie mają oni o tych zbrodniach większego pojęcia. Albo coś tam do nich dochodzi, ale się nie zastanawiają, tym bardziej że nikt wokół nie robi z tego afery. Trudno to jednak uznać za dobre usprawiedliwienie – istnieje w końcu coś takiego jak etyka przekonań.

Czego by nie myśleć o prawie do aborcji, Anscombe była rzadkim przypadkiem osoby, której nie interesowały takie usprawiedliwienia, i to rzadkim nie tylko wśród ludzi o podobnych poglądach.