niedziela, 28 sierpnia 2016

EMNN #4: Przeszczep mózgu



W filozoficznej dyskusji na temat tego, na czym polega bycie tą samą osobą w czasie istnieją dwa szerokie stanowiska. Można je nazwać psychologicznym (jestem tym samym Tomaszem Herokiem co dziesięć lat temu, bo w jakiś sposób odziedziczyłem po nim przynajmniej niektóre wspomnienia, upodobania, przekonania itp.) i fizycznym (jestem tym samym Tomaszem Herokiem co dziesięć lat temu, bo jestem tym samym biologicznym organizmem co on). Derek Parfit to zasadniczo obrońca stanowiska pierwszego, ale obrońca dość osobliwy, bo niechętny samej idei bycia tą samą osobą w czasie. Jego niechęć ma ilustrować słynny scenariusz: 

Możemy zacząć od refleksji nad szeroko omawianym przypadkiem człowieka, który dzieli się, jak ameba.
Wiggins niedawno udramatyzował ten przypadek. Najpierw przytacza on operację wyobrażoną przez Shoemakera. Wyobraźmy sobie, że mój mózg zostaje przeszczepiony do (pobawionego mózgu) ciała kogoś innego i że osoba, która w ten sposób powstaje ma mój charakter i wyraźne wspomnienia mojego życia. Większość z nas po namyśle zgodzi się, że powstała w ten sposób osoba jest mną. Zakładam tu, że nie ma sporu w tej kwestii.
Wiggins następnie wyobraża sobie inną operację. Mój mózg zostaje podzielony na pół i każda połowa zostaje umieszczona w nowym ciele. Obaj powstali w ten sposób ludzie mają mój charakter i wyraźne wspomnienia mojego życia.
[4-5, moje tłumaczenie]

Nie jest to aż tak wydumane, jak niektórym mogłoby się wydawać. Nikt oczywiście nie próbował wyjmować półkul i wsadzać do różnych ciał, ale są ludzie z podzielonym mózgiem. Półkule łączy tylko stosunkowo niewielkie ciało modzelowate, które można przeciąć – i się przecina, m. in. w przypadkach ostrych napadów padaczki, kiedy leki nie pomagają. Każda z półkul zachowuje tę samą pamięć, przekonania, charakter itd. Mówić potrafi tylko lewa, ale z prawą można się komunikować – na przykład prosząc, by coś narysowała. Nawet pozostając w jednym ciele oddzielone półkule niekoniecznie otrzymują te same bodźce – bo na przykład szaleni naukowcy prowadzą z takimi ludźmi ciekawe eksperymenty zasłaniając im raz jedno, raz drugie oko i pokazując różne rzeczy. Powyższy scenariusz jest więc tylko trochę bardziej jaskrawą wersją całkiem realnej sytuacji.
Dalej Parfit pyta:

Co dzieje się ze mną? Wydaje się, że mamy trzy możliwe odpowiedzi: (1) Przestaję istnieć; (2) Istnieję dalej jako jedna z tych osób; (3) Istnieję dalej jako obie.

I twierdzi, że żadna z tych odpowiedzi nie jest poprawna. Po prostu nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie.

Lubię ten eksperyment myślowy, bo jest dość niestandardowy. Większość filozoficznych eksperymentów myślowych pachnie założeniem klasycznej teorii pojęć, czyli przekonaniem, że istnieją konieczne i wystarczające warunki stosowania jakiegoś pojęcia (wiedzy, świadomości, znaczenia, sprawiedliwości itp.) i że zadaniem filozofów jest ustalić, jakie są te warunki. W klasycznej teorii pojęć nie ma miejsca na odcienie szarości ani na pytania bez odpowiedzi – eksperyment myślowy ma pokazywać, że warunki stosowania pojęcia według jakiegoś ujęcia są nietrafione i prowokować do wymyślenia nowego ujęcia.
Historia o przeszczepie mózgu ma pokazywać, że nie da się określić koniecznych i wystarczających warunków bycia tą samą osobą. Nie jest tak, że albo między jednym elementem a drugim zachodzi relacja tożsamości osobowej, albo nie zachodzi i filozof ma odkryć kiedy i dlaczego. Jest tak, że często w żaden sposób nie da się powiedzieć, czy taka relacja zachodzi.
Nie wydaje mi się jednak, że Parfit miał zamiar pokazać, że klasyczna teoria pojęć jest ogólnie podejrzana – chodziło mu raczej o to, że pojęcie tożsamości osoby jest podejrzane. I że generalnie powinniśmy dać sobie z nim spokój. Tak jak niespecjalnie zawracam sobie głowę ustalaniem, czy np. Polska w 2006 to ten sam kraj co Polska w 2016 albo Polska w 2026 – tak nie powinienem sobie zawracać głowy tym, czy ja sprzed dziesięciu lat albo ja za dziesięć lat to cały czas ta sama osoba. To, co się liczy, to pewna ciągłość, przetrwanie w jakimś stopniu – nie relacja identyczności.
Z jednej strony to niby oczywiste, ale z drugiej porzucenie idei bycia ciągle tą samą osobą może mieć radykalne konsekwencje. Po co mi np. jakiekolwiek plany na dalszą przyszłość? Albo nawet na nie aż tak daleką? Po co mam się zabierać za, powiedzmy, pisanie książki, skoro to nie ja ją będę kończył (a w każdym razie nie wiadomo, czy ja)? Po co mam iść do sklepu po bułki, skoro to nie ja je będę jadł? Niektórych ta myśl przeraża, ale mnie jakoś nie bardzo. Nie wiem, czy chciałbym się od razu rozpłynąć w wiecznej teraźniejszości, ale kiedy o tym myślę, to widzę raczej jasne strony takiego podejścia do życia. Nie muszę się na przykład przejmować, że za kilkadziesiąt lat może nie będę trzymał moczu. Pomyślałbym, że to pewnie kwestia mojego usposobienia, ale jakie ono znowu moje?

8 komentarzy:

  1. Najbardziej to się boję, że jak zasypiam to przestaję istnieć, a budzi się nowa osoba.

    OdpowiedzUsuń
  2. Fajna ta seria notek o eksperymentach myślowych. Dzięki!

    OdpowiedzUsuń
  3. Wiele badań z zakresu psychologii społecznej i neuronauki wskazuje na to, że nasze „rzeczywiste” postrzeganie (własnej) tożsamości osobowej jest właśnie takie, jak przedstawione na końcu notki, tzn. „ja w przyszłości” to w zasadzie zawsze inna osoba. Tu jest zgrabne podsumowanie, głośne były zwłaszcza te badania Hershfielda (fMRI). Dlatego często podejmujemy się zadań przekraczających nasze możliwości (to ten drugi będzie sobie radził), i nie za bardzo przejmujemy się nietrzymaniem moczu w rychłej perspektywie.

    A odnosząc to – nie do końca poważnie - do samego eksperymentu: zakładając, że istotnie zmieniamy się w czasie, i w sumie mamy tego (pod)świadomość (zob. wyżej), to ja nie mam kłopotu z odpowiedzią: prawidłowa jest ta nr 3. Wydaje się, że istotą problemu jest to przesunięcie czasowe („istnienie dalej”):
    1. W samym momencie podziału mózgu jest tożsamość dwóch powstających części, rozumiana jako identyczność.
    2. Jakiekolwiek „istnienie dalej” nawet przez moment po podziale zakłada odmienne historie. Coś jak bliźniaki monozygotyczne, tuż przed i po podziale zygoty. Jakaś jedna zabłąkana molekuła już je różnicuje :).
    3. Jednak i tak zmieniamy się w czasie, nawet bez operacji dzielenia mózgu ;) nie jesteśmy tożsami (identyczni) sami z sobą przed chwilą.
    4. A skoro tak, to naprawdę na jedno wychodzi, czy istniejemy jako ta pewna ciągłość (a nie – identyczność) w dwóch osobach, czy w jednej.

    A więc w zasadzie dwa ostatnie akapity notki naprowadzają nas na odpowiedź nr 3 :). Bo skoro na początku i na końcu danego przedziału czasowego jesteśmy tylko „mniej więcej” tą samą osobą (pewna ciągłość), to podział mózgu nie ma dla tej tożsamości większego znaczenia.

    To tak jak każdy z bliźniaków może odwołać się do jednej zygoty i mówić o niej np.: „oto moja postać w fazie blastocysty” (hm, to tylko eksperyment, pomińmy problem „od kiedy człowiek”).

    Tylko wydaje mi się, że to, co przedstawiłeś jako jeden z rezultatów eksperymentu (płynność tożsamości w czasie), raczej nie jest konieczną jego konsekwencją. To jest jakieś dodatkowe założenie.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Trochę chyba myląco to wszystko sformułowałem.

      Parfit nie chce powiedzieć, że skoro moje przekonainia, wspomnienia itp. zmieniają się co ułamek sekundy, to co ułamek sekundy umiera jedna osoba, a rodzi się inna. Gdyby taki był jego argument, to żadne dzielenie mózgu nie byłoby mu oczywiście potrzebne.

      Parfit stara się podważyć dwa przekonania: że (1) „cokolwiek się wydarzy między teraźniejszością a dowolnym punktem w przyszłości, albo będę istniał, albo nie będę. Każde przyszłe doświadczenie będzie albo moim doświadczeniem, albo nie moim.” i związane z nim przekonanie że (2) zasada dbania o własny interes jest bardziej racjonalna niż jakakolwiek zasada moralna. Historia z dzieleniem mózgu ma pokazywać bezpośrednio, że (1) jest wątpliwe i pośrednio, że (2) również.
      Wniosek jest taki: nie powinno mi zależeć na Tomaszu Heroku za 10 lat dlatego, że to będę dalej ja, tylko dlatego, że generalnie powinno mi zależeć na (innych) ludziach.

      Czy z tego, co pisze Parfit wynika, że powinienem zrewidować swoje postępowanie (jak sugeruję w notce), czy może że powinienem się zachowywać dalej tak samo, tylko że dobre powody, by się tak zachowywać są inne, niż się powszechnie przyjmuje? Zdaje się, że ciężko powiedzieć. Tutaj Shoemaker twierdzi, że raczej to drugie. Ale inni twierdza, że raczej to pierwsze.

      Usuń
  4. Ale to mi się wydaje trochę bez sensu bo na serio wprowadzamy stany dyskretne osobości/tożsamości. Czy jak to inaczej powiedzieć kwantujemy osobę. Ale ona zacz ciągła jest w czasie. Ta dzisiejsza bez tej wcześniejszej nie byłaby tą samą co dzisiajsza z tą wcześniejszą. Bo ta osoba jest tą osobą, gdyż jest zbiorem doświadzeń w czasie i np. ekspresji genów.
    Ale już pytanie o tożsamość jest na miejscu. Bo skoro na osobę składa się to co teraz i wszystko wceśniej, to brak komponentu "tego wcześniej" powoduje, że brak mamy nową tożsamość.
    Czy tak?
    Junoxe

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Nie jestem pewien, czy Cię rozumiem, Chcesz powiedzieć, że osoba może istnieć tylko w przedziale czasowym, ale nie w określonym punkcie czasu?

      Usuń
  5. Myślę, że z perspektywy zewnętrznego badacza powstają dwie osoby, które mają wspólne wspomnienia i są początkowo identyczne psychicznie ze mną ale z upływem doświadczeń stopniowo się różnicują. Natomiast każda z tych osób uważa się indywidualnie za mnie i spostrzega (spostrzegam), że obok niej (czyli obok "mnie") pojawia się ktoś, kto dzieli ze mną wspomnienia, a z upływem doświadczeń powstają między nami różnice.

    OdpowiedzUsuń